My, Słowianie, wiemy jak...pisać książki dla dzieci ! "Wodnik", Karol Gmyrek - słowiańska opowieść o zderzeniu dwóch światów.

Kiedy dostałam na maila propozycję zrecenzowania książki "Wodnik" Karola Gmyrka - byłam zaintrygowana, a jednocześnie trochę się tej lektury obawiałam. Dlaczego? Ponieważ Wydawnictwo Triglav zajmuje się przede wszystkim popularyzacją historii i kultury słowiańskiej - o której osobiście nie mam zbyt wielkiego pojęcia (poza dość fragmentarycznymi i wymagającymi odświeżenia wiadomościami, wyniesionymi ze szkolnych lekcji). Bałam się zatem, że jakieś nawiązania do wierzeń Słowian i słowiańskiej mitologii okażą się dla mnie niezrozumiałe - a już tym bardziej nie będę w stanie przekazać ich naszemu synkowi we właściwy, przystępny sposób...

Jednak, skoro sam Autor książki pisze do mnie i zaznacza, że chce oddać swoje dzieło w moje recenzenckie ręce NIE BEZ POWODU - to zwykła ludzka ciekawość we mnie zwycięża i mam wręcz nieodpartą ochotę, by ten powód wreszcie poznać ;) Już po kilku pierwszych stronach "Wodnika" stał się on dla mnie zupełnie jasny i oczywisty, ponieważ warstwie historycznej i kulturowej towarzyszy w tej książce również inna, bardzo emocjonalna - dotycząca wielkiej tęsknoty i samotności, poszukiwania swojego miejsca na świecie oraz własnej tożsamości.

W pewnym sensie można uznać, że tytułowy Wodnik 

został przez mieszkańców słowiańskiej wioski adoptowany - 

odnalazł wśród nich swój nowy dom, poczucie przynależności i rodzinne ciepło...

WARSTWA HISTORYCZNA,

CZYLI POCHWAŁA SŁOWIAŃSZCZYZNY 

Kim był wodnik wedle wierzeń słowiańskich ? 

Podając za Wikipedią, wodnik to jeden w wielu słowiańskich demonów, zamieszkujący zbiorniki śródlądowe. Najczęściej pociągał on za sobą na dno przeprawiające się przez rzekę stada oraz nieostrożnych ludzi - a żeby uchronić się przed jego gniewem, Słowianie składali mu ofiary ze zwierząt lub wrzucali do wody poświęcone monety. W innym kontekście, wodnikiem mogło stać się również dziecko, które utonęło nieochrzczone - lub (w bardziej drastycznej wersji zdarzeń) zostało celowo utopione przez matkę. Oczywiście w trakcie lektury niekoniecznie trzeba zagłębiać się z dzieckiem w aż tak dramatyczne szczegóły - i sam autor na szczęście również o nich nie wspomina ! Jednak dla mnie jako dla dorosłego Czytelnika taka informacja okazała się bardzo cenna i istotnie wpłynęła na dalszą percepcję całej książki, nadając losom Wodnika jeszcze bardziej poruszający i budzący emocje wydźwięk (ale o tym - później ;) ).

Poza Wodnikiem i ludźmi, którzy stali się dla niego nową rodziną, w książce Karola Gmyrka spotkamy również całe zatrzęsienie innych słowiańskich, fantastycznych postaci: Rusałek, Południc, Leśnych Dziadów, lich, Popiołków i opiekuńczych (lecz skorych do waśni) domowników. Poznamy też legendy o czczonych przez Słowian, pogańskich bóstwach - chociażby o bogu Perunie, który zsyła na ziemię deszcz i błyskawice w zemście za porwanie jego żony Perperuny, którego dopuścił się niejaki Żmijowiec. Książka całym swoim klimatem przypomina mi nieco Opowieści o Wiedźminie oraz warmińsko-mazurskie Bajki o diabłach, kłobukach, smątkach i kołbogach,  które miałam na swojej półce w dzieciństwie i po które zawsze bardzo chętnie sięgałam - lecz myślę, że ze względu na wspomniany aspekt emocjonalny i wartościowe przesłanie spodoba się również osobom, które na co dzień raczej stronią od takiej tematyki.

Autor przywołuje pokrótce i w bardzo przestępny sposób omawia dawne, kultywowane przez Słowian zwyczaje: praktyki religijne, taktykę wojenną, zwoływane wiece czy zielarstwo i ziołolecznictwo. Z jego przekazu dowiadujemy się między innymi, w jaki sposób budowano ówczesne grody, jakich rodzajów broni używano, jak wyglądała hierarchia wśród wojowników oraz jak przebiegały wizyty kupców w osadzie i handel z nimi. 

Myślę, że pod tym względem "Wodnik" ma szansę zapoczątkować zapełnianie pewnej nowej, niezagospodarowanej niszy na rynku wydawniczym. Wszak niewiele jest książek dedykowanych dzieciom, które dotyczyłyby szeroko pojętej słowiańszczyzny i Słowiańszczyzny (zarówno w sensie kulturowym, jak i terytorialnym) - a jest to temat bardzo ciekawy, rozległy i stanowiący nieodłączną część naszego dziedzictwa. Jedyne, do czego mogłabym się tutaj delikatnie "przyczepić" - to brak przypisów wyjaśniających znaczenie niektórych rzadziej spotykanych słów (jak chociażby "koromysło" czy "rogożyna", o które musiałam podpytać wyszukiwarkę ;) )

WARSTWA EMOCJONALNA,

CZYLI  ZDERZENIE ŚWIATA DZIECKA ZE ŚWIATEM DOROSŁYCH  

Jak już wcześniej pisałam, Wodnik przybył do słowiańskiej osady zupełnie "znikąd", znad brzegu jeziora - a mieszkańcy przyjęli go do swojego grona całkiem naturalnie i bez oporów, jakby od dawna do nich przynależał. On sam nie miał wobec ludzi jakichś wielkich oczekiwań. Słowa napotkanego psa Szczerbatka: "Mamy dużo chat i dużo zwierząt. Jest ciepło i można leżeć w słońcu lub w deszczu, jeśli ktoś woli." - uznał za wystarczającą rekomendację. 

Warto zaznaczyć, że w naszym książkowym Wodniku nie ma absolutnie niczego demonicznego!  Wręcz przeciwnie ! - bohater budzi sympatię, jest niezwykle wrażliwy na piękno przyrody i ludzkie cierpienie, wspaniale opiekuje się swoim młodszym "bratem" Kaziem i dotrzymuje towarzystwa Dobrawie, która po upadku z konia przebywa "trochę wśród żywych, a trochę wśród martwych". Oprócz tego ma również zmysły bardziej wyczulone, niż ludzie - niejednokrotnie potrafi więc w porę przewidzieć niebezpieczeństwo i ostrzec przed nim mieszkańców osady. Mówiąc krótko i bardzo współczesnym językiem, łamie skutecznie wszelkie stereotypy, jakie panowały wśród ludzi odnośnie wodników/utopców - i po prostu nie sposób go za to nie polubić ! 

Jednak pomimo całej pozytywnej energii i dobrej aury, jaką Wodnik jest otoczony - gdzieś głęboko w jego sercu tkwi ukryta bolesna zadra. Tęsknota za mamą, która dawniej śpiewała mu kołysanki - a którą teraz musi opłakać, w tak młodym wieku poradzić sobie ze stratą i żałobą... Poczucie, że coś zostało mu nieodwracalnie odebrane - i że jego dzieciństwo nigdy już nie będzie takie beztroskie, jak kiedyś. Wielka potrzeba zadawania sobie całego mnóstwa pytań o własną rodzinę, pochodzenie oraz tożsamość - na które to pytania nawet potężni słowiańscy bogowie pozostawali głusi, bo zwyczajnie nie umieli lub nie chcieli na nie odpowiedzieć...A w końcu dotknęła Wodnika również wojna i pożoga, której żadne dziecko nie powinno nigdy doświadczyć - ani uciekać przed nią z lękiem o swoją niepewną przyszłość i świadomością, że "już nic za nim nie pozostało"...

Ani trochę nie skłamię pisząc, że "Wodnik" Karola Gmyrka

to jedno z moich największych czytelniczych zaskoczeń tego roku.

Spodziewałam się po prostu książki dla dzieci o Słowianach. 

Przyszła do mnie pocztą: niepozorna, w miękkiej okładce, 

z niewielką ilością (ale za to jakże pięknych!) ilustracji.

Ostatecznie okazało się, że dostałam lekturę o zbyt wczesnym dojrzewaniu -

oraz zderzeniu cudownej dziecięcej ufności i niefrasobliwości 

z brutalnym, dorosłym światem.  

Lekturę pełną magii, nostalgii i czułości -

która autentycznie doprowadziła mnie do łez.

Nie wiem...Być może wynika to z naszych adopcyjnych doświadczeń,

po których jesteśmy szczególnie wyczuleni na kwestie dziecięcej samotności...

W każdym razie rekomenduję Wam książkę z pełnym przekonaniem i uznaniem dla jej Autora -

zwłaszcza jeśli taki słowiański duch jest bliski Waszemu sercu :)     

"Wodnik"

Wydawnictwo Triglav Dzieciom

tekst : Karol Gmyrek  

ilustracje : Katarzyna Górewicz 

stron : 66  / oprawa : miękka